Al jaren houdt Klaas Romkes zich bezig met taal en talen. ‘Ik vond het fascinerend om te zien hoe een taal en ook een dialect gebruikt werd/wordt om te communiceren. Natuurlijk mondeling maar ook schriftelijk. En het is interessant om te zien welke dialecten er onder een taal schuilen.’
‘Het is een voordeel wanneer je middenin een ‘dialectburgt’ zoals het Urkers opgroeit,’ vindt Klaas, voorzitter bij Stichting Urker Taol. ‘Urk lag midden in de Zuiderzee. Maar ooit was de verbinding naar het oosten richting Overijssel net zoals de verbinding nu via de Noordoostpolder, grotendeels land. Door stormvloeden verdwenen steeds meer stukken land en het werd een eiland met als naaste buur het eiland Schokland. Maar die later verloren verbinding zorgde wel dat op Urk een dialect werd gesproken dat Nedersaksisch was. Urk is het meest westelijke Nedersaksische dialect.’
Invloed andere dialecten
Omdat het Urk een eiland was hadden ook andere dialecten en regionale talen invloed op het Urkers. Het Fries, het West-Fries, Amsterdams en Jiddisch. ‘Dat komt door de armoede. Jonge Urker meisjes moesten zich verhuren als meid in Noord-Holland en ook in Amsterdam. En dan weer graag bij Joodse inwoners van ‘De stad’, zoals Amsterdam genoemd werd. Bijkomend voordeel, de meisjes hadden op Sabbat en Zondag een vrije dag,’ legt Klaas uit.
Een andere merkwaardigheid is dat het dialect de platte structuur van de samenleving weergeeft. ‘Urkers kent het gebruik van ‘U’ niet. Alles en iedereen is ‘jie en je’. Een kenmerk dat bij niet-Urkers soms verwondering of zelfs irritatie kan opwekken: Een vrouw is op Urk ‘een mins’ en een man ‘een mannetjen’. Zodat bij bezoek van ‘vreemden’ aan de deur kinderen naar hun moeder riepen: ‘Er stot een mins an de duur’ of ‘er stot een mannetjen an de duur’.
Het Urkers gebruikt veel leenwoorden in het dialect. Zie jij waar deze woorden vandaan komen?
lies (klein, smal – Fries),
polka (soda – Fries),
sjans (verkering – Amsterdams/Jiddisch),
kalletjen (je vriendin in het Urkers uitgebreid ook je vriend – Amsterdams/Jiddisch),
leipien (meevallertje – Amsterdams/Jiddisch),
pallemetaosie (familie – Frans),
skappeleur (patroon, voorbeeld – Frans),
loove (moe vgl loof – Volendams).
